Schuldgevoel… je kent dat vast wel. Iedereen voelt het op z’n tijd wel eens. En daar is helemaal niets mis mee. Schuldgevoel is immers een teken van een goed geweten. Je wilt graag een goed mens zijn. Je wilt het graag goed doen. En daar doe je je best voor. Je schuldig voelen is geen fijne ervaring en juist daarom is schuldgevoel een positieve motivator voor goed gedrag. 

Maar soms kan schuldgevoel een te grote leidraad in je leven worden. Soms kun je je te pas en te onpas, voor van alles en nog wat schuldig voelen. Maar is dat wel nodig? Is dat wel terecht? Voel je je op het juiste moment en voor de juiste dingen schuldig? Of maak je jouw verantwoordelijkheid (onbewust) veel groter dan die daadwerkelijk is? En wat doe je met al die schuldgevoelens?

Wat is schuld eigenlijk?

Laten we eerst eens kijken naar wat schuld eigenlijk echt is. Nemen we de vertaling die we in de Van Dale terug kunnen vinden, dan lezen we dat schuld een verantwoordelijkheid is die is ontstaan door een tekortkoming. Doordat je iets niet of onvoldoende gedaan hebt. Een andere definitie voor schuld is dat het een onrechtmatige daad is. Dat je een verwijt gemaakt kunt worden dat door jouw handelen of nalaten een ander schade lijdt. 

Schuld ontstaat dus als gevolg van een daad, of het ontbreken van een daad. Schuldig ben je dan ook pas als je daadwerkelijk iets slechts hebt gedaan. Dat doe je vast niet zo vaak, terwijl je je toch regelmatig schuldig voelt. Hoe komt dat? Waar komt dat vandaan? 

Bron overmatig schuldgevoel

Een van de oorzaken van je overmatig schuldig voelen is terug te vinden in emotionele verwaarlozing. Emotionele verwaarlozing begint in de vroege jeugd, als ouders de emoties van hun kind(eren) niet opmerken, niet erkennen, er geen aandacht aan besteden of er niet adequaat op reageren. Als kind leer je dan al vroeg in je leven dat jouw emoties er niet toe doen, er niet mogen zijn, of lastig zijn. Omdat je emoties een belangrijk deel zijn van wie je bent, vertaal je als kind deze boodschappen naar ‘ik doe er niet toe’, ‘ik mag er niet zijn’ of ‘ik ben lastig’. Heftige boodschappen om mee op te groeien, Om aan de pijn van deze boodschappen te ontkomen, leer je je emoties en dus een deel van jezelf te onderdrukken. 

Maar emoties horen nu eenmaal bij het mens zijn, je ervaart ze wel. Dat kan leiden tot gevoelens van schuld. Je voelt immers iets wat er niet mag zijn, wat er niet hoort te zijn. En op den duur kun je je gaan afvragen “Wat is er toch mis met mij?” of “Wat doe ik verkeerd?” Je gaat de oorzaak, de schuld, bij jezelf zoeken. 

Dat is natuurlijk niet zo gek. Want vanuit je plek als kind, is het heel normaal, heel logisch en vanzelfsprekend, dat je ouders het niet verkeerd kunnen doen. Dat zij je geen pijn zullen doen. Dat  kun je je absoluut niet voorstellen of geloven. Daar denk je als kind niet aan. Het moet dan wel aan jezelf liggen. Want dingen gebeuren nu eenmaal niet zomaar, zonder reden, toch? Dus moet jij wel iets gedaan hebben wat ervoor zorgt, gezorgd heeft, dat dit je overkomt. 

We vermijden liever dat we kwetsbaar zijn. We leven liever met het idee dat we alles in de hand hebben en dat ons niets kan gebeuren.

Deze reactie heeft te maken met de menselijke neiging om te geloven dat de wereld een rechtvaardige plek is, maar ook met het feit dat we liever geen slachtoffer zijn. Want ontdekken dat de wereld geen rechtvaardige plek is en/of beseffen dat we slachtoffer zijn (geweest), maakt dat we moeten toegeven dat we kwetsbaar zijn. Iets wat we liever vermijden. Liever leven we met het idee dat we alles in de hand hebben. Dat we alles onder controle hebben en dat ons niets kan gebeuren. 

Door de schuld bij ons zelf te zoeken, door onze kwetsbaarheid te verkleinen, hebben we (onbewust) een beschermingsmechanisme in gang gezet. Dit hebben we al heel vroeg in ons leven geactiveerd. En door de jaren heen, elke keer als we ons weer kwetsbaar voelen, wordt dat mechanisme direct weer in werking gesteld. Ongemerkt versterken we het op die manier en wordt het een tweede natuur. Het wordt een deel van ons. En voor je het weet gaan we ons voor van alles en nog wat schuldig voelen. We gaan ons in de basis al schuldig voelen. Dus zeggen we te pas en te onpas sorry. Ook voor zaken waar we helemaal niets aan kunnen doen. Dat herkennen we immers zo goed. 

Maar, als het zo hardnekkig is, hoe kom je er dan van af?  

Iets wat al zo lang actief is, wat zo vanzelfsprekend is en deel van ons is geworden, laat je niet zo makkelijk los. Dat veranderen kan best lastig zijn en soms zelfs pijnlijk. Maar… het is zeker niet onmogelijk! Integendeel! 

• Het begint met bewustzijn. Word je bewust van de momenten waarop je je schuldig voelt. Herken je hoe schuldgevoel voor jou voelt? En hoe reageer je op dat schuldgevoel? Wat doe je dan? Grote kans ook dat je jezelf vaak “sorry” hoort zeggen. 
• Zodra je je meer bewust wordt van je schuldgevoel, kun je het gaan waarnemen. Van een afstandje bekijken als het ware. Dat geeft je de mogelijkheid om het te onderzoeken en jezelf vragen te gaan stellen. Waarom voel je je schuldig? Is het terecht dat je je schuldig voelt? Heb jij inderdaad iets gedaan of gelaten waardoor een ander schade lijdt? 
• Je zult ontdekken dat je je in veel gevallen schuldig voelt (en misschien sorry hoort zeggen) voor dingen waarbij dat helemaal niet nodig is of aan de orde is. Voor dingen die jou helemaal niet te verwijten zijn. Dat datgene waar jij je schuldig over voelt, helemaal niet jouw verantwoordelijkheid is. Dat je er niets aan kunt of hoeft te doen. 
• Heb je dat eenmaal ontdekt, dan kun je makkelijker stoppen met je schuldig te voelen. Dan ga je je eindelijk bevrijden van overmatige schuldgevoelens. En hoe fijn is dat!? 

Zelf voelde ik me ook heel makkelijk en heel snel schuldig. Zo kon ik me al schuldig voelen als ik iemand om hulp of een gunst wilde vragen. En dat schuldgevoel kon dan zo sterk zijn, dat ik het bij voorbaat niet meer durfde te vragen. Ook bij het uitspreken van mijn eigen mening kwam er schuldgevoel omhoog. En als mijn mening dan anders bleek, verontschuldigde ik me ervoor. Of ik zei sorry als iemand het koud had of zich niet lekker voelde. Alsof ik daar wat aan kon doen. Ik zou het misschien wel hebben willen oplossen, maar ik was er niet verantwoordelijk voor. Ik hoefde er dus geen sorry voor te zeggen. 

Hoe wil je ermee omgaan? Hoe wil je ernaar handelen?

Heel soms komt dat onnodige schuldgevoel ook nu nog wel eens een keertje om de hoek kijken. Maar, ik weet nu dat hieronder mijn gevoel van ‘niemand tot last te willen zijn’ zit. Dus vraag ik me nu, als ik me schuldig voel, eerst even af of het wel terecht is. En bepaal dan hoe ik ermee om wil gaan, hoe ik er naar wil handelen. 

En hoe is dat voor jou? Hoe zit het bij jou met schuldgevoel? Voel jij je vaak (onnodig) schuldig? Onderzoek dan eens of emotionele verwaarlozing de mogelijke bron hiervan kan zijn. Je kunt de hiervoor ontwikkelde vragenlijst gebruiken.

Wil je er liever direct wat aan doen en lukt dit niet zelf? Bel (06 4329 8339) of mail (info@colindamans.nl) me dan om de mogelijkheden te bespreken. Ik help je er graag bij!