Empathie. We hebben er allemaal wel van gehoord en we weten ook dat het belangrijk is in de omgang met elkaar. Het is een belangrijke en essentiële factor van emotionele intelligentie. Maar wat is empathie nu eigenlijk en waarom is het zo belangrijk? Is het aangeboren? Kun je het leren? En kun je er teveel van hebben? 
In dit artikel lees je er alles over.

Wat is empathie?

Het ervaren van emoties, hierover kunnen nadenken en het onder woorden kunnen brengen van wat we emotioneel ervaren is wat ons mens en menselijk maakt. Omdat ieder mens hierin zijn eigen ervaringen heeft, zijn we hierdoor ook uniek. 

Je eigen emoties kunnen ervaren, herkennen, verwoorden, er iets mee doen of ernaar handelen, wat soms best een uitdaging kan zijn, is van belang om jezelf te kunnen dragen in het leven. Dit bij anderen te kunnen, oftewel je te kunnen verplaatsen of inleven in de situatie en gevoelens van anderen, en dan zonder direct te oordelen, is een extra vermogen dat wij als mens hebben. We noemen dit empathie (het woord empathie is afkomstig van het Griekse woord empathia, wat invoelen betekent). De mate waarin je dit kunt noemen we empathisch vermogen. 

Waar zit empathie in de hersenen?

De verbinding tussen de hersencentra cortex cingularis anterior en nucleus accumbens is cruciaal voor onze empathische vermogens.
Het ene, de cortex cingularis anterior, heeft te maken met moraal en zelfbeheersing, en het andere, de nucleus accumbens, is betrokken bij motivatie en beloning.

Welke vormen van empathie zijn er?

Empathie bestaat uit cognitieve empathie en emotionele empathie. 

Cognitieve empathie is het intellectuele vermogen je te verplaatsen in de gedachten en gevoelens van de ander en je een beeld te vormen van het perspectief van de ander. Je denkt bewust na over wat er zich van binnen afspeelt bij de andere.
Bijvoorbeeld: je kunt je indenken/voorstellen dat je collega geïrriteerd kan zijn als een afspraak waar hij drie weken voor aan het voorbereiden is geweest, op het laatste moment wordt afgezegd.

Emotionele empathie (ook wel affectieve empathie genoemd) is je emotionele reactie op de emotie(s) van de ander, waarbij je die emotie(s) nabootst en meevoelt. Je kunt je inleven in waarom iemand iets voelt. Onbewust en snel ‘weet’ je wat er in de ander omgaat en kun je voelen wat de ander voelt. Je doet dit op je gevoel, vanuit je intuïtie. Anders gezegd, vanuit je hart. Dit komt omdat we de emoties van de ander kunnen spiegelen en daardoor de emotie zelf ook een beetje kunnen ervaren. 
Bijvoorbeeld: als de moeder van een goede vriendin is overleden, zou jij daar ook verdrietig om kunnen worden.

Is empathie aangeboren?

Vanuit onze natuur hebben we een aangeboren basis, een genetische aanleg, voor empathie. Emotioneel begrip speelt een grote rol in empathisch gedrag. Dit begrip begint zich tijdens de eerste levensjaren al langzaam te ontwikkelen. Zo rond het derde levensjaar is het zodanig ontwikkeld dat er daadwerkelijk gesproken kan worden van begrip. Denk bijvoorbeeld aan peuters die anderen al kunnen troosten of voor de gek kunnen houden. Dit kan alleen als je weet of kunt indenken wat de ander ervaart of gelooft. 

De ontwikkeling van het vermogen om jezelf empathisch uit te drukken en ook de diepte ervan, is afhankelijk van en wordt ook sterk beïnvloed door omgevingsfactoren zoals opvoeding en sociale interacties. Empathie kan in de loop van de tijd dus groeien en ontwikkelen. 

Dit betekent dat ook als empathie geen aangeboren talent is, je het wel kunt leren. Inleven is immers als het ware in het leven van de ander stappen. Je kunt hier actief en bewust voor kiezen en moeite voor doen. Bijvoorbeeld door je te verdiepen in de ander. Door niet zomaar in te vullen hoe iets voor iemand zal zijn geweest, maar door het stellen van vragen. Om de ander op die manier nog beter te begrijpen en/of leren kennen.

Waarom is empathie zo belangrijk?

Empathie is belangrijk bij de ontwikkeling van sociaal gedrag en in de omgang met elkaar. Het is een vorm van emotionele verbinding met andere mensen en een essentiële factor van emotionele intelligentie. Het vraagt om het besef en het respect dat anderen ook een individu zijn met eigen gedachten, gevoelens en overtuigingen. 

Empathie draagt bij aan het kunnen ‘lezen’, verstaan en begrijpen van verbale alsook non-verbale emoties, houding en motivatie van anderen. Ook ben je je dan meer bewust van de impact van jouw handelen en gedrag op anderen. Hierdoor verloopt de communicatie met een ander vaak beter en kun je anderen beter helpen en steunen.

Ook in een liefdesrelatie speelt empathie een belangrijke rol; het is de kern van een liefdesrelatie. Beide partners kunnen zich door empathie namelijk veilig voelen en zo ontstaat er ruimte voor intimiteit. Het gemis van empathie in een relatie kan ervoor zorgen dat partners afstandelijk naar elkaar worden, met als gevolg dat ze het gevoel krijgen dat ze er niet toe doen en zich niet belangrijk voelen.

Voorbeeld gezond empathisch gedrag

Nu hoor ik je denken, mooie theorie Colinda, maar hoe ziet empathisch gedrag er in de praktijk nu eigenlijk uit?
Ik geef je een voorbeeld:

Stel, een heel goede vriendin of vriend heeft net slecht nieuws gehoord. Jij neemt dan de tijd om naar het verhaal te luisteren en begripvol te reageren. Bijvoorbeeld door iets te zeggen in te trant van: Jeetje zeg, wat een naar en verdrietig nieuws! Ik kan me goed voorstellen dat hierdoor van slag bent. Ik leef met je mee! En als er iets is wat ik voor je kan doen, of als je iets nodig hebt, laat het me weten! Ik ben er graag voor je!

Je gaat niet mee in de emotie, je neemt deze niet over. Je gaat bijvoorbeeld dus niet meehuilen. Maar je laat wel blijken dat je het verhaal en het gevoel wat daarbij naar boven komt snapt en je toont daar begrip voor. Je lijdt dus niet letterlijk mee, maar kunt wel meeleven. 

Kwaliteit kent ook andere kanten

Het empathisch vermogen is een waardevolle eigenschap. Het is een kwaliteit waar we als mens mee geboren worden en dat we verder kunnen ontwikkelen. Maar niet iedereen kan zich in dezelfde mate inleven in een ander. 

Wanneer iemand heel weinig tot geen empathie heeft en/of er een hoge mate van onverschilligheid is, dan spreken we over apathie. Iemand heeft dan geen gevoelens of toont geen interesse in de emoties of behoeften van anderen en heeft moeite om zich in anderen te verplaatsen. Dit komt ongeïnteresseerd, emotieloos en onverschillig over. Iemand met weinig empathie kan een ander snel bekritiseren, zonder zich in de situatie van de ander te verplaatsen. Voor iemand met een hoog inlevingsvermogen is dit echt een allergie.

Bij een gezond portie empathie ben je gevoelig voor de gevoelens en mening van anderen zonder dat het jou uit balans brengt. Ben je echter te empathisch, oftewel te inlevend, te invoelend of te begripvol, dan bestaat het risico dat je jezelf verliest. Je leeft je dan volledig in de ander in en vergeet je eigen emoties. Dit kan je behoorlijk ontregelen en je kunt er (emotioneel) uitgeput van raken. 
Denk bijvoorbeeld aan de onrust en stress van de omgeving en/of van anderen die bij jezelf naar binnen slaat. Je hebt dit dan overgenomen. Of je wordt te lang meegezogen in het verhaal van iemand anders, waardoor je al je eigen energie verliest. Of de mening of het beeld dat een ander over jou heeft raakt jou persoonlijk en je neemt dit over, ook al is die mening niet de waarheid.

Transpositie-empathie, valkuil

In deze situaties is er sprake van een te grote emotionele en empathische betrokkenheid, van transpositie empathie. Als je een sterke ‘Transpositie-empathie’ hebt, dan leef je je automatisch in de ander in. Je kruipt als het ware in de huid van de ander. Je verplaatst jezelf zo in de ander dat je jezelf onbewust in haar of zijn schoenen zet en daarbij vergeet wat je zelf voelt, wel of niet wilt, of belangrijk vindt. Dit gaat te ver en gaat ten koste van jezelf. Je overschrijdt hiermee grenzen. In ieder geval die van jezelf en het risico bestaat dat je die van de ander ook overschrijdt door (onbewust en onbedoeld) de verantwoordelijkheid van de ander over te nemen. 

Dit kan de valkuil zijn voor mensen met een hoge emotionele intelligentie, een groot empathisch vermogen, bij hoog sensitieve mensen (HSP – Highly Sensitive Person) en voor mensen die emotioneel minder stabiel zijn door bijvoorbeeld overbelasting, stress, burn-out of een persoonlijkheidsstoornis. 
Ook als je een heel krachtige pleaser in je hebt, is het risico aanwezig jezelf te verliezen. Deze krachtige pleaser kan onder andere zijn ontstaan door emotionele verwaarlozing. 

Het is dus van belang hier alert op te zijn en te voorkomen dat je jezelf door een teveel aan empathie verliest. 

Hoe zorg je ervoor dat je jezelf niet verliest?

• Jezelf goed (leren) kennen. Want hoe beter je jezelf kent, hoe makkelijker het wordt en is om jezelf niet meer zo snel te verliezen en van de wijs te laten brengen. 
• Goed omgaan met emoties van jezelf en die van anderen door in ieder geval het (h)erkennen van en ruimte te geven aan de emotie(s), zonder oordeel, zonder het direct op te willen lossen. 
• Er bewust op te letten van wie de emoties zijn, van jezelf of van de ander en er bewust voor te kiezen de emoties van de ander niet over te nemen. 
• Besef dat empathie niet wil zeggen dat je ergens volledig in mee gaat en/of dat je het ergens (helemaal) mee eens bent. Het betekent alleen dat je de ander begrijpt, dat je je in de ander kunt verplaatsen. Dit kan helpen om bij jezelf te blijven. 

Kort samengevat: ontwikkel en vergroot je emotionele intelligentie! .

Persoonlijke ervaring

Zelf ken ik de transpositie-empathie. Onbewust kon en kan ik me goed in een ander verplaatsen. Tijdens een BBQ-feestje dat tot in de late uurtjes doorging bijvoorbeeld, stond ik voor de gasten al met warme truien klaar nog voordat ze er zelf om konden vragen. ‘Wouw, dank je wel! Hoe wist je dat ik dit nodig had?’ was een opmerking die ik regelmatig kreeg. 

Maar ook recent nog, door de ingrijpende gebeurtenis van het onverwacht snelle overlijden van mij moeder. Mijn vader had het hier heel zwaar mee en wat vond ik het moeilijk om hem zo verdrietig en hulpeloos te zien! Dat werd nog eens versterkt door het gevoel van mijn eigen verdriet en door een persoonlijk ervaring in het opeens alleen komen te staan. Ik wist wat hij doormaakte en kon zo met hem meevoelen! Alles in mij wilde maar 1 ding, namelijk dat het weer goed zou gaan met m’n vader. En het liefst deed ik daar alles voor, desnoods bijna ten koste van mezelf.  

Door de jaren heen ben ik me veel meer bewust geworden van mijn hoge sociale betrokkenheid, sensitiviteit en empathisch vermogen. Het zijn waardevolle krachten waar ik in mijn werk dankbaar gebruik van maak.

Meer weten?

Empathie, transpositie empathie, emotionele intelligentie, emotionele verwaarlozing, grenzen en grensoverschrijding, zelfkennis, weten wat je wel en niet wilt, pleasen, (hoog)sensitiviteit, bij jezelf blijven, de effecten van je opvoeding en sociale interacties, het zijn thema’s waar het in mijn praktijk onder andere over kan gaan.

Wil je hier meer over weten? Leren hoe je (beter) met jouw (groot) empathisch vermogen om kunt gaan? Ben je benieuwd naar wat je zelf (nog meer) kunt doen en/of wat ik hierin voor jou kan betekenen? Neem dan gerust contact met me op, ik ga graag met je in gesprek. Bel, app of mail me en ik reserveer tijd voor jou!